- Waarom een Klimaatplan?
- Structuur van het Klimaatplan
- De Koolstofbalans: een hulpmiddel om een stand van zaken op te maken
- De fases van de opmaak van het Klimaatplan
- De aanpassing aan de gevolgen van de klimaatveranderingen om de gevolgen ervan te beperken en de Ukkelaars te beschermen
- De inspraak en de opmaak van het KAP
- Enkele voorbeelden van lopende acties
- Te downloaden documenten
- Nuttige links en informatie
In 2019, ingevolge een burgerinterpellatie van het collectief Rise For Climate, heeft de gemeenteraad van Ukkel unaniem een motie over de klimaatnoodtoestand aangenomen. Om de vastgelegde doelstellingen te behalen, meer bepaald klimaatneutraal zijn tegen 2050, moet de gemeente structurerende maatregelen voorstellen om in een geest van sociale rechtvaardigheid de rechtstreekse uitstoot van broeikasgassen met 50 % te doen dalen tegen 2030 in vergelijking met 2007 (referentiejaar van de laatste Koolstofbalans van de gemeente). Deze doelstelling ligt in de lijn van de doelstellingen om de uitstoot van broeikasgassen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de Europese Unie te verminderen en van de aanbevelingen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) om de stijging van de temperatuur op Aarde met 1,5°C te beperken. Hiervoor heeft de gemeente zich de doelstelling gegeven om een Klimaatplan in te voeren, met de steun van Leefmilieu Brussel. Het idee is om tot een dertigtal impactvolle acties te komen die het Klimaatplan van Ukkel (of Klimaatactieprogramma - KAP) vormen.
Deze doelstelling helpt bij het bereiken van de doelstellingen om de uitstoot van broeikasgassen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de Europese Unie te verminderen en van de aanbevelingen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). In deze context heeft de gemeente haar Klimaatplan opgesteld, ook wel Klimaatactieprogramma (KAP) genoemd, met de steun van Leefmilieu Brussel.
Waarom een Klimaatplan?
Menselijke activiteiten hebben ontegensprekelijk de huidige klimaatveranderingen veroorzaakt. Onze activiteiten stoten broeikasgassen (koolstofdioxide, methaan, distikstofoxide, gefluoreerde gassen) uit die het broeikaseffect dat van nature op Aarde aanwezig is versterken en zo de planeet opwarmen. Een van de gevolgen is de stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd. In België wordt een gemiddelde jaarlijkse temperatuurstijging van 1,9°C waargenomen in vergelijking met 1980 (KMI, 2020. Klimaatrapport 2020: van klimaatinformatie tot klimaatdiensten. Geraadpleegd op website van Meteo.be).
Source : KML
Structuur van het Klimaatplan
Het Klimaatplan is gestructureerd in twee luiken:
- Het luik "grondgebied", dat de activiteiten van de inwoners en gebruikers van het grondgebied betreft
- Het luik "bestuur", dat de activiteiten van het bestuur en van alle gemeentelijke structuren betreft
Voor elk luik stelt het Klimaatplan een reeks acties voor die ertoe strekken de gevolgen van de klimaatveranderingen te verzachten en zich eraan aan te passen door:
- De uitstoot van broeikasgassen die rechtstreeks door de activiteiten, inwoners en gebruikers van het grondgebied en door het gemeentebestuur geproduceerd worden te beperken door te handelen rond thema's zoals mobiliteit, gebouwen en infrastructuur.
- De uitstoot van broeikasgassen die onrechtstreeks door de activiteiten, inwoners en gebruikers van het grondgebied en door het gemeentebestuur geproduceerd worden te beperken door te handelen rond thema's zoals aankopen, voeding en financiën.
- Aanpassingsmaatregelen voor de gevolgen van de klimaatverandering in te voeren zoals de strijd tegen overstromingen, de strijd tegen hitte-eilanden en de bescherming van de biodiversiteit.
De fases van de opmaak van het Klimaatplan
De Koolstofbalans: een hulpmiddel om een stand van zaken op te maken
De eerste fase bestond erin een stand van zaken op te maken van de situatie in Ukkel, met andere woorden de uitstoot van broeikasgassen geproduceerd op het Ukkelse grondgebied, maar ook door het erfgoed en de activiteiten van het gemeentebestuur van Ukkel te ramen (in CO2-equivalent).
Deze balans heeft betrekking op 3 types uitstoot (of perimeters):
- De directe uitstoot (scope 1), met andere woorden de uitstoot door het verbruik van brandstof op het grondgebied (gas, aardolie, stookolie, enz.)
- De indirecte uitstoot (scope 2), met andere woorden de uitstoot die voortvloeit uit de productie van elektriciteit, warmte en koude die op het grondgebied verbruikt worden
- En de afgeleide uitstoot (scope 3) of andere indirecte uitstoot, met andere woorden de uitstoot geproduceerd buiten het grondgebied door activiteiten op het grondgebied (bv. voeding, aankoop van bouwmaterialen, afvalbeheer, enz.).
Dankzij de Koolstofbalans, opgesteld door Factor-X, het studiebureau dat de gemeente Ukkel begeleidt bij de opmaak van haar Klimaatplan, aangevuld met de gegevens van Leefmilieu Brussel, konden de posten met de grootste uitstoot en de prioritaire werkthema's geïdentificeerd worden.
De aanpassing aan de gevolgen van de klimaatveranderingen om de gevolgen ervan te beperken en de Ukkelaars te beschermen
De klimaatveranderingen veroorzaken een toename van extreme gebeurtenissen zoals hittegolven en overstromingen. Er moeten acties gevoerd worden om hun gezondheid te beschermen en zodat de burgers en gebruikers van het grondgebied, meer bepaald de meest kwetsbaren, zich kunnen beschermen tegen deze gebeurtenissen. In dit kader heeft de gemeente Ukkel twee studies gefinancierd:
- Een cartografische studie van de kwetsbaarheden van het gemeentelijk grondgebied voor de klimaatveranderingen. De meest kwetsbare zones voor extreme temperaturen en overstromingen tegen 2050 werden geïdentificeerd met behulp van indicatoren van blootstelling, gevoeligheid en aanpassingsvermogen (zie bijlage).
- Een plan voor de aanleg van koelte-eilanden (KE) op het gemeentelijk grondgebied. De bestaande koeltegebieden (groene ruimtes, bibliotheken, recreatiecentra voor senioren, plaatsen van eredienst) werden in kaart gebracht en er werden potentiële KE geïdentificeerd (zie bijlage).
De inspraak en de opmaak van het KAP
Een Burgerparlement voor het Klimaat en workshops met de gemeenteambtenaars
Om het Klimaatactieprogramma samen met de burgers vorm te geven, heeft de gemeente het Burgerparlement voor het Klimaat (BPK) opgericht. Dit BPK werd samengesteld via lottrekking en heeft na verschillende werkvergaderingen onder leiding van Métamorphosis voor het aspect burgerinspraak en Factor-X voor de technische aspecten in verband met de uitstoot van broeikasgassen 13 acties voorgesteld, voornamelijk gericht op het grondgebied en de inwoners, om deze doelstellingen te bereiken. Er werd een aanzienlijk analysewerk verricht, waarbij de verschillende hiërarchische niveaus van het bestuur en de leden van het college betrokken werden. De voorstellen werden herwerkt, aangepast en verduidelijkt op basis van hun haalbaarheid en de opdrachten van de gemeente. Ten slotte werden 10 acties voorgesteld en bekrachtigd door het college van burgemeester en schepenen.
De gemeenteambtenaars hebben ook een reeks acties voorgesteld, gericht op het gemeentebestuur. Op basis van hun voorstellen wordt het intern luik van het KAP opgesteld.
Gelijktijdig heeft het studiebureau ook een reeks aanvullende acties voorgesteld en de voorgestelde acties bekrachtigd.
Het OCMW van Ukkel heeft zich ook aangesloten bij dit plan en sommige acties hebben erop betrekking.
Enkele voorbeelden van lopende acties
Gelijktijdig met de opmaak van het KAP zijn verschillende acties met betrekking tot dit plan al aan de gang of gepland om te reageren op de klimaatnoodtoestand. Bijvoorbeeld de versterking van de duurzame clausules in de gemeentelijke overheidsopdrachten (bijvoorbeeld voor de schoolrefters en de maaltijden voor senioren), de hulp bij de opening van duurzame winkels, de strijd tegen overstromingen via grootschalige projecten in de 3 Ukkelse valleien, de aanleg van koelte-eilanden, de inrichting van de openbare ruimte ten voordele van de actieve mobiliteit en de planning ervan via het Gemeentelijk Mobiliteitsplan, de opmaak van een bedrijfsvervoerplan voor de gemeente (aan de gang), de vermindering van het energieverbruik van de gemeentegebouwen, de opmaak van het tweede Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie (PLAGE 2), de haalbaarheidsstudie voor de oprichting van of de ondersteuning aan energiegemeenschappen (aan de gang), het redelijk energiegebruik, de vermindering van de afvalberg via onder andere composteren, de aanleg van nieuwe gemeentelijke moestuinsites en collectieve compostsites, het planten van fruitbomen en struiken in de openbare ruimte, enz.
Verbintenis inzake gelijke kansen
Door zich kandidaat te stellen bij Leefmilieu Brussel om een subsidie te krijgen ter ondersteuning van de opmaak van een Klimaatplan heeft de gemeente Ukkel zich verbonden inzake gelijke kansen.
In de wereld lijden verschillende sociale groepen meer onder de gevolgen van de klimaatveranderingen en herstellen ze zich er moeilijker van. In zekere zin zou er gesteld kunnen worden dat het beleid in de strijd tegen de klimaatopwarming op zich een sociaal beleid is. Deze stelling is echter onjuist indien dit beleid geen rekening houdt met de sociale mechanismen die de sociale ongelijkheid dreigen te reproduceren.
De toename van extreme weersomstandigheden (overstromingen, stormen, ...) dreigt de economische ongelijkheid, de sociale ongelijkheid en de ongelijke rechten te verergeren.
We hebben gewaakt over het evenwicht tussen mannen en vrouwen in de samenstelling van de werkgroepen en het gemeentelijk Burgerparlement voor het Klimaat. Dankzij de lottrekking kregen we een grotere verscheidenheid aan profielen (wijk, leeftijd, ...) dan bij een klassieker proces van burgerinspraak.
In de uitvoering en in de mate van het mogelijke:
- Waken we zo veel mogelijk over de gelijke deelname van vrouwen en mannen, personen met een beperking, personen in een kwetsbare situatie of met een lager inkomen, van verschillende etnische origine en LGBTQIA+-personen bij de uitvoering van de acties.
In de evaluatie:
- Beoordelen we of de gevolgen van de acties voor deze groepen positief, negatief of neutraal zijn en houden we er rekening mee bij de verwezenlijking van de volgende acties.
- Beoordelen we of er correct rekening gehouden wordt met de behoeften van deze groepen, zonder ons te beperken tot de eenvoudige numerieke telling van de gevolgen van de maatregelen.
Communicatie:
- Waken we erover geen stereotiepe afbeeldingen weer te geven en dat de eventuele afbeeldingen de personen weerspiegelen die onze samenleving vormen.
- Waken we erover onze afbeeldingen en teksten toegankelijk te maken voor de verschillende beperkingen.
Waken we erover de digitale kloof en het analfabetisme te omzeilen in onze communicatie, onder andere dankzij tussenpersonen, mensen op het terrein en vzw's.
Te downloaden documenten
- Luik Grondgebied van het Klimaatactieprogramma
- Bijlagen bij de actiefiches van het KAP
- Bijlage 1: Kaart met de kwetsbaarheden van de gemeente Ukkel voor de klimaatverandering (ULB) (in het Frans)
- Bijlage 2: Kaart met de huidige en potentiële koelte-eilanden op het grondgebied (ULB) (in het Frans)
- Bijlage 3: Commentaar van het BPK na de voorstelling van de aangepaste voorstellen van 30 mei 2023;